خيانت در امانت چيست؟

امانت داري

يكي از رفتارها و صفات پسنديده و قابل تحسيني است كه در دين مبين اسلام به آن سفارش شده است. اعتماد كه نتيجه اعتماد افراد به يكديگر است، از اين جهت مهم است كه امين (كسي كه مال نزد او سپرده شده است) توسط شخص امانت دهنده مورد اعتماد است. اما گاهي امين برخلاف ميل مالك عمل مي كند و از امانت او سوء استفاده مي كند و يا موجب تلف يا ناقص بودن مال مورد امانت مي شود. در اين صورت شخص مرتكب جرم خيانت در امانت شده و قانوناً مسئول است. در اين مقاله قصد داريم به تعريف جرم خيانت در امانت و مجازات آن در قانون مجازات اسلامي بپردازيم و اركان تشكيل دهنده جرم خيانت در امانت را بررسي كنيم. خيانت در امانت چيست؟ خيانت در امانت عبارت است از رفتار عمدي بر خلاف توافق امين و مالك نسبت به اموالي كه به امانت سپرده شده است. در قانون مجازات اسلامي تعريف مستقلي از خيانت در امانت ارائه نشده است، اما كتر ميرمحمد صادقي در تعريف جرم خيانت در امانت آورده است كه: خيانت در امانت عبارت است از استعمال، تصرف، تلف يا تلف مال با قصد سوء از طرف مالك يا متصرف قانوني به شخصي سپرده شده بود و قرار بود مسترد شود يا مورد استفاده قرار گيرد. عناصر تشكيل دهنده جرم خيانت در امانت هر جرم از سه عنصر تشكيل شده است: 1. عنصر قانوني 2. عنصر مادي 3. عنصر رواني 1. ركن قانوني جرم خيانت در امانت: ركن قانوني به معناي اصل قانوني است، جرم و مجازات ها به معناي جرم انگاري فعل يا ترك فعلي است كه به موجب قانون جرم است و براي آن مجازات تعيين شده است. مواد 673 و 674 قانون مجازات اسلامي، كتاب تعزيرات، به جرم خيانت در امانت مي پردازد و به آن اشاره مي كند. در ماده 673 سوء استفاده از سفيد مهر و سفيد امضا كه به شخص امين سپرده شده است، در اين صورت امين مرتكب خيانت در امانت شده است. در ماده 674 آمده است: هرگاه اموال غيرمنقول و منقول يا اوراق بهادار از قبيل چك و سفته و برات به صورت اجاره يا امانت يا رهن يا وكالت و هر كار با اجرت يا بدون اجرت به شخصي سپرده شود. كه طبق قرار و قرارداد بايد اگر امين در آن تصرف كند و تلف شود و موجب ضرر مالك شود، مجازات مي شود و مرتكب خيانت در امانت مي شود. 2. عنصر مادي جرم خيانت در امانت: منظور از عنصر مادي جرم اين است كه شخص مجرم با فعل يا ترك فعلي مرتكب جرم شود. ماده 674 قانون مجازات اسلامي: هرگاه اموال منقول يا غيرمنقول يا نوشته هايي از قبيل سفته، چك، برات و غيره به عنوان اجاره يا امانت يا رهن يا وكالت يا هر كار با اجرت يا بدون اجرت به كسي داده شود. به اين صورت بوده است كه اشياء مذكور مسترد شده يا براي مصارف معيني مورد استفاده قرار مي گيرد و شخصي كه آن اشياء را به ضرر صاحب يا متصرف آنها استفاده مي كند يا مفقود يا مفقود مي شود به حبس از شش ماه تا سه سال محكوم خواهد شد. . براي بررسي عنصر مادي جرم خيانت در امانت بايد به متن ماده 674 اشاره كرد كه شامل چهار عمل است: 1. براي استفاده: به اين معناست كه مال مورد امانت توقيف شده و يا به نحوي كه برخلاف قرارداد مورد استفاده قرار مي گيرد. 2. مالكيت: يعني امين در مال تصرف مي كند و به صورت مالكانه با مال معامله مي كند و مال را به صاحب اصلي آن باز نمي گرداند. 3. اسراف كردن: منظور از بين بردن مال امانتي به هر نحوي است، مانند اينكه امين بدون اجازه يا بدون رعايت مقررات با ماشيني كه توسط او دزديده شده تصادف كند و ماشين آتش بگيرد و از بين برود. 4. مفقود شده: در اين صورت مال نه تلف مي شود و نه مورد استفاده قرار مي گيرد و نه تصرف مي شود، بلكه دسترسي به آن غير ممكن مي شود و مال امانت داده شده ديگر يافت نمي شود. مانند اگر متولي گردنبندي را كه به او امانت گذاشته بود در قعر دريا انداخت يا گم كرد. در مورد بعدي بايد ديد كه موضوع جرم خيانت در امانت بايد عين مال يا وسيله تحصيل مال باشد. (در مورد ابزار تحصيل مال مي توان به چك و سفته مراجعه كرد) در اين خصوص بايد ديد چيزي كه به امانت داده مي شود مال است يا خير، مثلاً شخص نمي تواند مواد مخدر يا مشروبات الكلي را قرض دهد. و شخص امين آنها را تضييع كرده و بعداً از متولي مي خواهد كه شكايت خيانت در امانت را در محاكم قضايي مطرح كند، زيرا موارد فوق از نظر قانوني موضوعيت ندارد. در صورت بعدي بايد ديد كه آيا مال به امانت امين سپرده شده است يا خير؟ مثلاً شخصي مال خود را گم كرده و ديگري آن را يافته و در آن تصرف كرده است. بايد شكايت كند زيرا اموال خود را به كسي كه با رضايت خود آن را پيدا كرده به امانت نگذاشته است. در حالت بعدي بايد ديد كه آيا پرو امانت قانوني بوده است، يعني كسي كه مي‌خواهد مال را به امانت بگذارد واقعاً مالك قانوني يا نماينده مالك باشد يا خير. مثلاً شخصي مال ديگري را غصب كند يا بدزدد. مال را به ديگري مي سپارد و امين مال را به او پس نمي دهد. در اين صورت نمي توان امين را مقصر خيانت در امانت دانست زيرا شخصي كه مال را به او سپرده است مالكيت قانوني بر مال نداشته است. 3. عنصر رواني جرم خيانت در امانت: در اين صورت بايد سوء نيت امين بررسي شود كه آيا عمداً مال مورد امانت را از بين برده يا عمداً مرتكب عمل نشده است. اگر بايد ضرر را ثابت مي كرد، بار اثبات سوء نيت بر عهده مالك است.