موانع ارث

موانع ارث (موانع جزئي و كلي وراثت)

حجاب در لغت به معناي پوشاندن و كشيدن زير حجاب است و در اصطلاح حقوقي به حالت ارثي گفته مي شود كه به دليل وجود وارث يا خويشاوند ديگر از ارث به كلي يا جزئي محروم مي شود. با توجه به تعريف فوق مي توان گفت كه حجاب بر دو نوع است. : 1- حجب حرماني 2- حجاب قسام يا انواع حجاب

الف) حجب حرماني

حجب حرماني يا حجب از اصل ارث به اين معناست كه وجود خويشاوندي ديگر خويشاوند را از اصل ارث محروم مي كند. اين حالت بر اساس قاعده «الاقرب يمنا العباد» اعمال مي شود و معناي ساده آن اين است كه نزديكتر به ميت، اقرباي دورتر را از ارث محروم مي كند. قاعده حجاب اصل ارث در موارد مختلف اعمال مي شود و اين موارد به اختصار به ترتيب مقرر در زير آمده است.

موارد حجاب

 وراث هر طبقه وارث طبقات بعدي هستند.

 بستگان نزديكتر به متوفي بر خلاف اقوام دورتر در يك طبقه هستند.

 برخي از نزديكان ابويني مرحوم حاجب حرماني و برخي از نزديكان ابي ميت هستند.

تضاد هر طبقه با طبقات بعدي

وراث هر طبقه وارث طبقات بعدي هستند. توضيح اينكه در نظام حقوقي ايران وراث به سه طبقه تقسيم مي‌شوند و افراد هر طبقه تنها در صورتي از تركه متوفي ارث مي‌برند. طبقات ارث مندرج در قانون مدني به شرح زير است:

كلاس اول: والدين، فرزندان و فرزندان كودكان؛

طبقه دوم: اجداد، خواهر و برادر و فرزندان آنها.

طبقه سوم: عموها و عمه ها، عموها و خاله ها و فرزندانشان.

ضمناً طبق ماده 1032 قانون مدني درجات دوري و قرب متوفي در هر طبقه به تعداد نسل آن طبقه تعيين مي شود. مثلاً رابطه ميت با فرزندانش درجه يك و با اولاد اولاد او درجه دو است.

به طور كلي مي توان گفت كه اقارب طبقه اول متوفي برعكس اقارب طبقه دوم و سوم ميت هستند. همچنين اقارب طبقه دوم ميت برعكس اقارب طبقه سوم ميت هستند.

مخالفت برخي از نزديكان با ساير نزديكان آن طبقه

در ميان افراد هر طبقه از خويشاوندان، برخي از آنها متضاد ديگران هستند. با توجه به اين توضيح، وراث طبقه اول و دوم به دو طبقه تقسيم مي شوند، در هر طبقه افرادي كه از نظر درجات با هم فاصله دارند. و قرب، به ميت نزديكترند، اصل ارث را از ديگران سلب مي كنند.

به عنوان مثال طبقه اول وراث متشكل از والدين و فرزندان است. بنابراين اگر ميت داراي فرزند مستقيم باشد، اين فرزند از ارث بردن نوه هاي متوفي كه از همان طبقه فرزندان هستند جلوگيري مي كند.

اما اين محدوديت فقط در اين طبقه مؤثر است و فرزند متوفي مانع از ارث پدر يا مادر متوفي نمي شود.

در طبقه دوم كه متشكل از اجداد و خواهران و برادران و فرزندان آنهاست نيز همين كار انجام مي شود.

اما در طبقه سوم همه وراث از يك صنف هستند. بنابراين، از نظر القاعده، كسي كه از نظر قرب و فاصله به ميت نزديكتر است، ساير ورثه را از ارث محروم مي كند. مثلاً اگر عمه متوفي باشد، پسر عمه يا پسر عموي ميت از او ارث نمي برد.

اما اين قاعده استثنا دارد و آن اين است كه اگر تنها ورثه ميت عموي ابي و پسر عموي ابويني باشند، پسر عموي ابويني عليرغم دورتر بودن از ميت از لحاظ رتبه، محروم مي‌كند. عموي ابي از ارث بردن.

به نظر مي رسد قانون مدني اين استثنا را تنها به دلايل تاريخي و مذهبي پذيرفته است. قانونگذار اين حكم را در ماده 936 ق.م بيان كرده است. اين حكم ناظر به هيچ قاعده اي نيست و در مورد تعدد عموهاي متوفي يا وجود عمه يا عمه در بين ورثه، پسر عموي ميت ارث نمي برد.

اما زن و شوهر نبايد جزو وراثي باشند كه غيبت آنها در ماده 936 ق.م. زيرا همانطور كه در مقاله درباره ارث زوجين گفتيم زن و شوهر با همه وراث نسبي ارث مي برند و ساير وراث هيچ تاثيري در ارث آنها ندارند. ظاهراً مقصود از ماده 936 ق.م شرط عدم وجود ورثه نسبي ديگر در طبقه سوم است.

مخالفت اقارب متوفي با اقارب متوفي

برخي از نزديكان ابويني حاجب حرماني هستند، برخي از نزديكان ابي. علاوه بر 2 مورد ذكر شده در بالا، در طبقات دوم و سوم، برخي از بستگان ابوين حاجب حرماني، برخي از نزديكان ابي ميت هستند. براي توضيح اينكه در بين وراث طبقه دومبرادران و خواهران متوفي (يا طبقه برادري) بر اساس رابطه اي كه با متوفي دارند به 3 گروه يا قبيله تقسيم مي شوند:

1. برادران و خواهران مرحوم ابوني

2. برادران و خواهران ابي ميث

3. برادران و خواهران امي ميت

به اين ترتيب كه در گروه اول، اولياي ورثه و متوفي، در گروه دوم پدر و در گروه سوم مادرشان مشترك است.